Η Ελλάδα είναι μια χώρα γεμάτη από θάλασσα. Οι καλοκαιρινές διακοπές είναι συνυφασμένες με τον ήλιο, τη θάλασσα, τα θαλάσσια σπορ και τη κολύμβηση σε πισίνες. Εδώ θα πρέπει να τονίσουμε ότι καιροφυλακτεί ο κίνδυνος του πνιγμού και ότι η περιφρόνηση των στοιχειωδών κανόνων ασφάλειας, στοιχίζει κάθε χρόνο πολλές απώλειες σε ανθρώπινες ζωές.

Σύμφωνα με την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία συνολικά κάθε χρόνο στη χώρα μας πνίγονται 300 περίπου άτομα. Το 70% των πνιγμών συμβαίνει στη θάλασσα, Το 25% σε πισίνες και Το υπόλοιπο 5% σε λίμνες και ποτάμια. Η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (ΠΟΥ), ορίζει ως πνιγμό, την διαδικασία της βλάβης του αναπνευστικού συστήματος που προκαλείται από τη βύθιση ή την εμβάπτιση του σε υγρό”.

Μια διάκριση που τείνει να εκλείψει, αλλά ωστόσο διευκολύνει στη κατανόηση του μηχανισμού του πνιγμού, είναι η διάκριση σε ξηρό και υγρό πνιγμό.

Όταν το νερό εισέρχεται στον αεραγωγό (στόμα-φάρυγγας-λάρυγγας-τραχεία-βρόγχοι), προκαλείται λαρυγγόσπασμος. Δηλαδή αντανακλαστική απόφραξη του λάρυγγα που μπορεί να διαρκέσει μέχρι και 2 λεπτά της ώρας. Εάν τη λύση του λαρυγγόσπασμου ακολουθήσει νέα εισρόφηση μικρής ποσότητας νερού, ακολουθεί νέος λαρυγγόσπασμος που μπορεί να οδηγήσει στο θάνατο από ασφυξία και τότε έχουμε τον ξηρό πνιγμό. Εάν μετά το πρώτο λαρυγγόσπασμο, το θύμα χάσει τις αισθήσεις του και εισροφά ανεξέλεγκτα μεγάλη ποσότητα νερού, η οποία καλύπτει τους πνεύμονες, με αποτέλεσμα ασφυξία και θάνατο, τότε αναφερόμαστε στον υγρό πνιγμό. Ο ξηρός ή υγρός πνιγμός δε διαφοροποιεί την θεραπευτική προσέγγιση και την τελική έκβαση του περιστατικού.

Οι παθοφυσιολογικοί μηχανισμοί που οδηγούν στο θάνατο κατά τον πνιγμό, διαφέρουν εάν το νερό είναι θαλασσινό ή γλυκό λόγω διαφοράς οσμωτικής τάσης, αλλά θα μπορούσαμε να συνοψίσουμε τη διαδικασία του πνιγμού, για λόγους απλούστευσης ως: Βύθιση του σώματος στο νερό, ερεθισμός του λάρυγγα κατά την εισρόφηση του νερού, λαρυγγόσπασμος, διακοπή πνευμονικού αερισμού, αναπνευστική και κυκλοφορική ανεπάρκεια, απώλεια συνείδησης, εγκεφαλικός θάνατος. Η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας προτείνει να ταξινομείται ο τύπος πνιγμού με βάση την έκβαση της υγείας των θυμάτων:

• Ο πνιγμός κατέληξε στο θάνατο του θύματος
• O επιζών του πνιγμού ανάρρωσε χωρίς βλάβη (νοσηρότητα)
• O επιζών του πνιγμού ανάρρωσε με κάποια σωματική ή πνευματική διαταραχή

Η ηλικιακή ομάδα του θύματος φαίνεται να προσδιορίζει και τον πιθανό χώρο του πνιγμού:

• Τα Βρέφη συνήθως πνίγονται σε μπανιέρα,
• Τα παιδιά πνίγονται σε πισίνα, και
• Οι έφηβοι και οι νέοι ενήλικες (ηλικίας 15-25 ετών) φαίνεται να πνίγονται στη θάλασσα, τα ποτάμια και τις λίμνες.

Παράγοντες που επηρεάζουν σημαντικά το ενδεχόμενο πνιγμού είναι:

• Η κατανάλωση αλκοόλ
• Η κολύμβηση μετά γεύμα. Η λειτουργία της πέψης σε συνδυασμό με τη μυϊκή προσπάθεια κατά τη κολύμβηση και τη θερμορυθμιστική προσαρμογή στο υγρό περιβάλλον, δημιουργεί συνθήκες απορρύθμισης του κυκλοφορικού συστήματος, μυϊκή κόπωση, κράμπες, προκάρδιο άλγος, αιμωδία, ζάλη που εύκολα μπορεί να οδηγήσουν σε πνιγμό
• Το ανέμελο παιχνίδι στη παραλία με μεγάλα κύματα
• Τραυματισμοί, όπως κάταγμα αυχένα μετά κατάδυση σε πολύ ρηχά νερά, ή ατυχήματα κατά τα θαλάσσια σπορ.
• Ενασχόληση με θαλάσσια σπορ χωρίς την τήρηση των κανόνων ασφάλειας
• Ενσφήνωση σε βραχώδη βυθό κατά την κατάδυση

Παθολογικές καταστάσεις όπως σακχαρώδης διαβήτης, υπογλυκαιμικό κώμα, στεφανιαία νόσος, αρρυθμίες, καρδιακή προσβολή, επιληψία, σοβαρή αρθρίτιδα, διαταραχές νευρομυϊκής λειτουργίας προδιαθέτουν σε πνιγμό. Άτομα με ανάλογο ιατρικό ιστορικό πρέπει να κολυμπάνε μόνο με την επίβλεψη άλλου ενήλικα που έχει γνώση και είναι σε θέση να τα διασώσει σε περίπτωση επεισοδίου. Τέλος, μεγάλη βοήθεια προσφέρει η παρουσία εκπαιδευμένων ναυαγοσωστών στις πολυπληθείς παραλίες και στις παραλίες υψηλού κινδύνου Ο πνιγμός συνήθως εξελίσσεται ύπουλα και σιωπηρά.

Το θύμα στη προσπάθεια να κρατήσει το κεφάλι έξω από το νερό, εξαντλείται και εξουθενώνεται σε βαθμό που δεν μπορεί να φωνάξει για βοήθεια. Η ελάχιστη εισρόφηση νερού μπορεί να προκαλέσει λαρυγγόσπασμο, με αποτέλεσμα πλήρη αφωνία. Τελικά το θύμα βρίσκεται να επιπλέει ή είναι βυθισμένο στον πυθμένα.

Ο πνιγμός αναμφίβολα οδηγεί στην αίσθηση του απόλυτου πανικού. Το θύμα ανεβοκατεβαίνει στο νερό με το κεφάλι σε υπερέκταση και τα μάτια σε διαστολή πανικού. Η επαφή με το νερό και η κολύμβηση είναι ιδιαίτερα απολαυστική, δεν θα πρέπει όμως να ξεχνάμε ότι το νερό είναι ένα δυνητικά επικίνδυνο περιβάλλον και πρέπει να αντιμετωπίζεται με σεβασμό. Τα μικρά παιδιά στη κολύμβηση πρέπει πάντα να παρακολουθούνται σταθερά από κοντά, σε απόσταση άμεσης προσέγγισης και να μη υπάρχουν άλλες δραστηριότητες που μπορεί να αποσπάσουν τη προσοχή του κηδεμόνα. Αν κάποιος κολυμπάει αναποτελεσματικά, βυθίζεται στο νερό με ασυντόνιστο τρόπο, το κεφάλι του είναι κάτω από το νερό και οι προσπάθειες να πάρει ύπτια θέση είναι ανεπιτυχής, τότε βρίσκεται σε κίνδυνο να πνιγεί. Το θύμα σπάνια χτυπάει με ένταση το νερό. Συνήθως φαίνεται να επιχειρεί κοπιώδη κολύμβηση και οι προσπάθειες να πάρει ύπτια θέση κρατώντας το κεφάλι έξω από το νερό, δεν αποδίδουν. Τελικά όταν το σώμα φαίνεται να επιπλέει ακίνητο, η κατάσταση είναι πολύ σοβαρή και ίσως συνέβη το μοιραίο.

Η διάγνωση του πνιγμού βασίζεται στο ιστορικό. Συνήθως το θύμα βρίσκεται στο νερό και δυσκολεύεται να αναπνεύσει. Κάθε άτομο που βυθίστηκε στο νερό και έχει αναπνευστική δυσλειτουργία, μπορεί να ειπωθεί ότι πέρασε διαδικασία πνιγμού.

Η θεραπεία του πνιγμού αρχίζει αφού εκτιμηθεί ότι το θύμα έχει πρόβλημα αναπνοής και εγρήγορσης. Εάν υπήρξε τραυματικό συμβάν όπως μετά κατάδυση σε ρηχά νερά, λαμβάνεται υπόψη ο κίνδυνος κατάγματος του αυχένα και ο αυχένας ακινητοποιείται με νάρθηκα. Εάν το θύμα δεν αναπνέει ή αναπνέει αναποτελεσματικά πρέπει να εφαρμοστεί αναπνευστική υποστήριξη. Εάν δεν υπάρχει καρδιακός ρυθμός τότε εφαρμόζεται CPR (καρδιοαναπνευστική ανάνηψη) και εδώ θα πρέπει να τονιστεί ότι η χειροκίνητη CPR δεν επαρκεί. Όλα τα θύματα πνιγμού πρέπει να αξιολογηθούν σε νοσοκομείο και να ενεργοποιηθούν οι υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης

Παρ’ ολίγον πνιγμός

Ως «παρ’ ολίγον πνιγμός» ορίζεται ένα επεισόδιο βύθισης στο νερό με συμπτωματολογία που επιβάλλει ιατρική φροντίδα και το οποίο μπορεί να οδηγήσει σε νοσηρότητα ή και θάνατο έως και 24 ώρες μετά από το συμβάν.

Επιδημιολογία

Για τον παρ’ ολίγον πνιγμό δεν υπάρχουν ακριβή στατιστικά στοιχεία. Εντούτοις, υπολογίζεται ότι η επίπτωση του παρ’ ολίγον πνιγμού είναι 20-500 φορές μεγαλύτερη της συχνότητας των πνιγμών. Πολλά θύματα παρ’ ολίγον πνιγμού αναπτύσσουν σοβαρή νοσηρότητα, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε μόνιμη βλάβη της υγείας ή και στο θάνατο. Υπολογίζεται ότι στα παιδιά το 35% των επεισοδίων βύθισης είναι θανατηφόρα, το 33% οδηγεί σε ήπιες νευρολογικές διαταραχές και το 11% σε σοβαρές νευρολογικές βλάβες.

Πρόγνωση

Η πρόγνωση εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την έκταση και τη διάρκεια του υποξικού επεισοδίου, δηλαδή του χρόνου αδυναμίας αναπνοής. Επιπλέον, η θερμοκρασία, η καθαρότητα, το υπέρτονο του μέσου βύθισης, η συνύπαρξη ιατρικών παθήσεων ή τραύματος και έγκαιρη εφαρμογή ειδικής θεραπείας, αποτελούν σοβαρούς προσδιοριστικούς παράγοντες για την έμβαση. Ασθενείς με φυσιολογική ακτινογραφία θώρακος, ικανοποιητική αναπνευστική λειτουργία και ικανοποιητικό επίπεδο συνείδησης αναμένεται να αναρρώσουν πλήρως. Οι ληθαργικοί, αλλά ικανοί να αφυπνισθούν που παρουσιάζουν ήπιες αναπνευστικές διαταραχές έχουν σχεδόν καλή πρόγνωση. Αντίθετα, τα δύο τρίτα περίπου εκείνων που απαιτούν κάρδιο-αναπνευστική αναζωογόνηση και εκείνοι που διακομίζονται σε κώμα, πεθαίνουν ή παραμένουν με σοβαρές νευρολογικές εκπτώσεις.

Το γεγονός ότι μία αναλογία των ασθενών αυτών μπορεί να ανανήψει πλήρως επιβάλλει την ανάγκη για εκτεταμένες και έντονες προσπάθειες αναζωογόνησης-ανάνηψης σε όλες τις περιπτώσεις παρ’ ολίγον πνιγμού. Οι νευρολογικές διαταραχές που παρουσιάζει μία αναλογία σοβαρών περιπτώσεων παρ’ ολίγον πνιγμού, θα βελτιωθούν βαθμιαία και θα υποχωρήσουν στη διάρκεια πολλών μηνών. Το 5-20% των ασθενών θα έχει μόνιμα επακόλουθα, πολλά από τα οποία θα αποδειχθούν τελικά θανατηφόρα.

Προσοχή λοιπόν ένας άνθρωπος που κόντεψε να πνιγεί και σταδιακά επανέρχεται δεν σημαίνει ότι ξεπέρασε το κίνδυνο και το ενδεχόμενο του θανάτου. Γεγονός που ισχύει με μεγαλύτερη έμφαση για τα παιδιά. Όταν η συμπεριφορά του εκδηλώνει σύγχυση, είναι κουρασμένος, αδύναμος, υποτονικός, χλωρός, βήχει, έχει αναπνευστική δυσκολία, εδώ ο κίνδυνος του συνδρόμου του παρ’ ολίγον πνιγμού ελλοχεύει. Άμεση μεταφορά στο νοσοκομείο για παρακολούθηση και θεραπείας μπορεί να αποδειχθεί σωτήρια.

Μέτρα πρόληψης

1. Εκπαίδευση στην κολύμβηση από την νηπιακή ηλικία
2. Ποτέ μη κολυμπάτε μόνοι σας. Ιδιαίτερα σε καταδυτικές δραστηριότητες η συνύπαρξη με άλλον δύτη είναι υποχρεωτική
3. Ποτέ μην αφήνετε βρέφη χωρίς επιτήρηση σε μπανιέρα, νεροχύτη κλπ.
4. Επιβλέψτε τα παιδιά όταν κολυμπάνε αλλά και όταν απλά βρίσκονται κοντά στο νερό.
5. Οι πισίνες πρέπει να είναι περιφραγμένες και να μη προσεγγίζονται από παιδιά χωρίς επίβλεψη.
6. Το αλκοόλ πρέπει να καταναλώνεται με μέτρο όταν κολυμπάμε ή επιβαίνουμε σε σκάφος αναψυχής.
7. Ποτέ δεν κολυμπάμε μετά γεύμα, αλλά ούτε όταν υπάρχει αίσθημα πείνας.
8. Ποτέ δεν κολυμπάμε αν έχουμε αίσθημα αδιαθεσίας
9. Ποτέ δεν κολυμπάμε με κακές καιρικές συνθήκες
10. Ποτέ δεν κολυμπάμε σούρουπο
11. Όταν διανύουμε μεγάλες αποστάσεις πρέπει να υπολογίζουμε την απώλεια θερμοκρασίας, το χρόνο επιστροφής και ενδεχόμενα αντίθετα ρεύματα. Ο σκούφος έντονου χρώματος κάνει σαφέστερο το στίγμα μας
12. Το σωσίβιο είναι απαραίτητο κατά τη διάρκεια δραστηριοτήτων στο νερό, για παράδειγμα καγιάκ, τζετ σκι, βάρκες, windsurfing, cut surfing.

Η προσπάθεια διάσωσης

Η ανάσυρση από το νερό του ατόμου που πνίγεται, δεν είναι εύκολη υπόθεση και θα πρέπει να γίνεται μόνο από άτομα που έχουν ειδικά εκπαιδευτεί στο συγκεκριμένο τομέα. Έχει συμβεί πολλές φορές το άτομο που σπεύδει για βοήθεια να παρασύρεται από το θύμα και να πνίγεται και το ίδιο, αφού το θύμα, στην προσπάθειά του να σωθεί, γαντζώνεται κυριολεκτικά επάνω στο σωτήρα του και τον παρασύρει στο βυθό. Πρέπει να τονιστεί ότι ποτέ δεν προσπαθούμε να σώσουμε το θύμα μέσα στο νερό χωρίς να έχουμε την κατάλληλη εκπαίδευση. Ένα άτομο που πνίγεται μπορεί να σωθεί μόνο με την εφαρμογή τεχνητής αναπνοής στόμα με στόμα και καρδιακών μαλάξεων, αμέσως μόλις μεταφερθεί σε σταθερό έδαφος, έξω από το νερό. Η προσπάθεια δεν σταματάει μέχρις ότου ο ασθενής ζεσταθεί στο ελάχιστο των 30°C.

• Michael R. Sayre, Robert A. Berg, Diana M. Cave, Richard L. Page, Jerald Potts and Roger D. Hands-Only (Compression-Only) Cardiopulmonary Resuscitation: A Call to Action for Bystander Response to Adults Who Experience Out-of-Hospital Sudden Cardiac Arrest: Cardiovascular Care Committee Science Advisory for the Public From the American Heart Association Emergency. Circulation 2008;117:2162-2167.
• World Health Organization. Drowning. who.int/violence_injury_prevention/ Medically Reviewed by a Doctor on 8/22/2016